De Bilt, 15 augustus 2015, Monument Jagtlust BILTHOVEN

De Capitulatie van Japan en het einde van de bezetting van Nederlands Indië is zaterdag (15 augustus), herdacht. Met deze capitulatie, 70 jaar geleden, kwam werkelijk een einde van de Tweede Wereldoorlog.
De herdenking is gehouden bij het monument voor het gemeentehuis Jagtlust in Bilthoven.

Namens het provinciale bestuur is de herdenking bijgewoond door de commissaris van de Koning de heer W.I.I. van Beek. Burgemeester Arjen Gerritsen hield een toespraak:

Toespraak van de burgemeester van De Bilt, de heer A.J. Gerritsen, tijdens de herdenking van de overgave van Japan te Bilthoven op zaterdag 15 augustus 2015 (onder voorbehoud van de gesproken tekst).

In ons nationale bewustzijn is helaas niet veel plaats voor de herdenking van de Japanse capitulatie en het einde van de bezetting van Nederlands Indië. Anders dan op 4 mei, als er in alle steden en dorpen van ons land herdenkingen zijn, is het aantal herdenkingen op 15 augustus niet heel erg groot. Er is ook weinig kennis van het feit dat de overgave van het Japanse leger in Azië niet een bevrijding was, zoals die in Nederland werd beleefd. Er ís geen Bevrijdingsdag voor Nederlands Indië.

Nederland wordt bevrijd op 5 mei 1945. Men is dan écht vrij. Vrij van onderdrukking, van moord, van openbare terechtstellingen. Vrij om weer te zeggen en te schrijven wat men wil. Die bevrijding zit zó diep in onze samenleving verankerd en de herinneringen daaraan hebben Nederland zó ingrijpend en langdurig vormgegeven dat daarom de aandacht van de herdenking op 4 mei vooral uitgaat naar de gevolgen van nazisme en fascisme en de oorlog tegen nazi-Duitsland in Nederland en in Europa. De dag erna is gereserveerd voor de feestelijke viering van de bevrijding van Nederland van de nazi-bezetter. Op 5 mei 1945 is er in het enorme en ver weg gelegen oostelijke deel van het Koninkrijk echter geen bevrijding. Daar worden al ruim drie jaar lang tienduizenden geallieerde krijgsgevangenen, duizenden geïnterneerde jonge mannen, kinderen nog vaak, en honderdduizenden romoesja’s door dwangarbeid en ondervoeding vermoord door hun Japanse overwinnaar. Daar worden vrouwen en kinderen onder erbarmelijke omstandigheden gevangen gehouden en misbruikt. Daar creëert men opzettelijk een hongersnood die miljoenen binnen en buiten de kampen het leven kost.

Op 5 mei 1945 zal de Japanse overheersing nog maanden drukken op alle bewoners van Zuid-Oost-Azië. Ook op de inwoners van Nederlands Indië. En een bevrijding komt er ook niet. Wat komt is de overgave van het Japanse leger, maar de oorlog en het geweld gaan eigenlijk gewoon door. Duizenden, kampers en buitenkampers, Indo’s en Chinezen, worden nu het slachtoffer van de razende furie van Indonesische pemoeda’s die, opgehitst door hun leiders, moord en doodslag brengen. Deze oorlog na de oorlog, de Bersiap, leidt langs peilloos verdriet en onuitsprekelijke ellende uiteindelijk tot het gedwongen vertrek naar Nederland van honderdduizenden mannen, vrouwen en kinderen. De meesten zijn nog nooit in Nederland geweest en zijn geworteld in Indië. Nederlanders, Indische Nederlanders, Inlanders, Molukkers, Chinezen.

Ondanks hun eigen verdrietige relaas, wordt hen duidelijk gemaakt dat Nederland zijn eigen oorlog heeft gehad en dat er geen ruimte of belangstelling is voor wat zij in dat verre Indië hebben meegemaakt. Terugkijkend kun je vaststellen dat ze eigenlijk niet welkom waren. En overigens, er zijn er ook ontelbaar velen die niet naar Nederland zijn gekomen. Omdat ze niet konden, niet durfden of niet wilden. Met hetzelfde oorlogsverleden als dat wat wij hier herdenken leven zij en hun families in Indonesië. Ook zij torsen een zwaar verleden mee. Een aantal van hen is na de onafhankelijkheid van Indonesië Nederlander gebleven en leidt vaak een kommervol bestaan.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog in augustus 1945 is daarom voor de mensen in Nederlands Indië geen bevrijding. Het is niet een nieuw begin. Het is geen vrijheid. Het is slechts een gebeurtenis in een veel langere periode van verdergaand verlies: van alles wat ze hadden, van hun huizen, van werk, inkomen en vermogen, van wat hun dierbaar was, van de geur van het land, van het leven zoals ze dat kenden. Onderdrukt, gevangen gehouden en uitgemergeld door Japanners. Opgejaagd, geterroriseerd en vermoord door pemoeda’s. Genegeerd, teleurgesteld en tekort gedaan door Nederlanders.

Die ontzettende geschiedenis, dat ongelofelijke verdriet, dat voor zoveel Nederlanders een volslagen geheim is, maken het vanzelfsprekend dat jaarlijks op 15 augustus een geheel eigen herdenking plaatsvindt. In Bilthoven gebeurt dat al 20 jaar. Geboren uit een klein particulier initiatief, is deze herdenking uitgegroeid tot een bijeenkomst met landelijke uitstraling. U bent hier vanmiddag misschien zonder elkaar allemaal te kennen, maar wel allemaal met een gedeeld verleden, met een gedeeld verdriet. U bent hier als mannen en vrouwen die de Japanse bezetting en de gruwel van de kampen daadwerkelijk hebben meegemaakt, of als kinderen, kleinkinderen en misschien wel als achterkleinkinderen uit families waar de oorlog in Nederlands Indië een onherstelbare wond heeft geslagen. U bent hier als mensen die zelf of wier families álles moesten achterlaten in een vaderland dat ze nooit meer zouden zien. U bent hier als mannen die een militair verleden hebben bij het herstel van orde en recht in het wetteloze Indië dat uit de Japanse bezetting tevoorschijn kwam. U bent hier misschien als nabestaanden van militairen die in Indië hun taak vervulden en daarbij het leven lieten. U bent hier als deelgenoten van een verleden dat zich tot vér na 1945 uitstrekt, ja, tot de dag van vandaag, 70 jaar later.

Vandaag 70 jaar geleden kwam er een definitief einde aan de Tweede Wereldoorlog. Dat is memorabel en eigenlijk ook feestelijk. Maar we mogen nooit vergeten dat deze dag ook een dag van verdriet is voor heel veel direct betrokkenen en hun nabestaanden. Wat deze mensen moesten meemaken, hoe miljoenen het leven is ontnomen, op welke onbeschrijfelijke manier mensen zijn onderdrukt en hoe degenen die dat alles overleefden daarna, vaak met geweld, zijn verdreven: het is wel memorabel (je wordt er elke dag aan herinnerd, of je nou wil of niet!), maar het stemt somber en verdrietig. Diegenen onder u die dat betreft wens ik troost toe op een dag als vandaag.

Ons allemaal wens ik een goede herdenking toe. Een herdenking die bij ons allen, ongeacht onze persoonlijke betrokkenheid bij de Indische geschiedenis, de bezinning levend houdt die nodig is als wij zien en horen hoe op zoveel plaatsen in de wereld het leven, de waardigheid en de vrijheid van mensen zoals u en ik worden vertrapt. Daarom zal er (en ik zeg erbij: helaas) nooit een laatste herdenking kunnen zijn. Want het verlies dat wij vandaag herdenken wordt in een andere vorm, in een andere verschijning en op een andere plaats, keer op keer nog steeds door miljoenen mannen, vrouwen en kinderen geleden. Ik hoop dat herdenkingen als deze ons vertellen welk kwaad mensen elkaar kunnen aandoen en ons de inspiratie geven om, over landsgrenzen, cultuurgrenzen, geloofsgrenzen en rassengrenzen heen, in ons leven en in de wereld het goede na te streven.

Harmonieorkest Kunst en Genoegen uit Maartensdijk deed de muzikale omlijsting en de taptoe. De herdenking van de Japanse Capitulatie is de enige in de regio.